ناحیه پلک چشم یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین بخش‌های صورت است که وظیفه حیاتی محافظت از کره چشم و ترشح اشک را بر عهده دارد. با این وجود ساختار غددی و بافتی پلک، آن را مستعد ایجاد توده‌ها و برجستگی‌هایی می‌کند که تحت عنوان عمومی کیست چشم شناخته می‌شوند. این کیست‌ها که اغلب به صورت برآمدگی‌های کوچک و غیرعفونی ظاهر می‌شوند، ممکن است ناشی از انسداد مجاری چربی، التهاب مزمن یا تجمع سلول‌ها باشند. هرچند بسیاری از آن‌ها ماهیت خوش‌خیم دارند، اما تأثیر بسزایی بر زیبایی، عملکرد بینایی و کیفیت زندگی فرد می‌گذارند.
به همین دلیل تصمیم گرفتیم به بررسی کامل انواع متداول کیست چشم، دلایل شکل‌گیری، علائم بالینی و روش‌های درمانی آن‌ها بپردازیم تا بتوانید سلامتی را به چشم‌های خود بازگردانید و زندگی با‌کیفیت‌تری را تجربه کنید.
معرفی انواع کیست چشم
شناخت دقیق انواع کیست چشم برای تشخیص و تعیین رویکرد درمانی مناسب حیاتی است، زیرا این توده‌ها به دسته‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند که هریک نیاز به استفاده از روش درمانی متفاوتی دارند. برای مثال برخی کیست‌ها تنها با استفاده از کمپرس گرم از بین می‌روند اما در مواردی که کیست‌ها مزمن شوند نیاز به مداخله پزشکی و استفاده از روش‌هایی مانند بلفاروپلاستی وجود دارد. بنابراین پیش از انتخاب روش مناسب بهتر است با انواع کیست پلک آشنا شوید.
کیست شالازیون (Chalazion)
شالازیون رایج‌ترین نوع کیست چشم است که در نتیجه انسداد مجرای غدد چربی در پلک ایجاد می‌شود. این کیست حاوی ترشحات چربی انباشته‌شده (سبوم) بوده و معمولاً غیرعفونی است. شالازیون اغلب به صورت یک توده سفت، بدون درد و گرد در زیر پوست پلک احساس می‌شود. اگرچه این کیست اغلب خود به خود یا با درمان‌های غیر تهاجمی بهبود پیدا می‌کند، اما ممکن است در برخی موارد نیاز به جراحی داشته باشد.
گل مژه (Hordeolum)
برخلاف شالازیون که یک کیست التهابی است، گل مژه یک عفونت باکتریایی به شمار می‌رود که غدد چربی یا فولیکول‌های مژه را درگیر می‌کند. این نوع کیست یک توده دردناک، قرمز، متورم و حاوی چرک است که اغلب نزدیک لبه پلک تشکیل می‌شود. معمولا گل‌مژه با استفاده از کمپرس گرم و مصرف آنتی‌بیوتیک از بین می‌رود و نیاز به جراحی ندارد.
کیست‌های درموئید (Dermoid Cysts)
این نوع کیست‌ها مادرزادی هستند و در دوران جنینی در اثر به دام افتادن بافت‌های سطحی (مانند پوست، مو و غدد چربی) در زیر پوست ایجاد می‌شوند. کیست‌های درموئید غالباً در نزدیکی استخوان کاسه چشم یا ابرو دیده می‌شوند و به دلیل ماهیت پیشرونده خود به درمان‌های غیرتهاجمی پاسخ نمی‌دهند. بنابراین برای خارج کردن آن‌ها اغلب نیاز به جراحی وجود دارد.
دلایل ایجاد کیست‌های چشم
شکل‌گیری کیست چشم پدیده‌ای است که به ترکیبی از عوامل داخلی و محیطی بستگی دارد. شناخت این عوامل کلید اصلی در پیشگیری و مدیریت این عارضه هستند. بنابراین در ادامه به بررسی دلایل ایجاد کیست در چشم می‌پردازیم:
نقص در عملکرد غدد میبومین
غدد میبومین مسئول ترشح لایه چربی اشک هستند. انسداد دهانه این غدد یا تغییر در ترکیب شیمیایی ترشحات می‌تواند به تجمع مواد و در نهایت تشکیل شالازیون منجر شود.
التهاب مزمن پلک (بلفاریت)
بلفاریت یک التهاب مزمن در لبه‌های پلک است که می‌تواند منجر به تولید نامناسب ترشحات چربی شده و احتمال انسداد مجاری و ایجاد کیست چشم را به شدت افزایش دهد.
عفونت باکتریایی
در مورد گل مژه، عامل اصلی اغلب باکتری استافیلوکوک است که فولیکول‌های مژه را آلوده می‌کند و باعث ایجاد این مشکل می‌شود.
بیماری‌های پوستی زمینه‌ای
بیماری‌هایی مانند آکنه روزاسه یا درماتیت سبورئیک که باعث افزایش تولید چربی و التهاب پوست می‌شوند، می‌توانند ریسک بروز انواع کیست را در پلک بالا ببرند.
بهداشت ضعیف پلک
عدم رعایت بهداشت، به‌ویژه در افرادی که از لوازم آرایشی چشم استفاده می‌کنند، می‌تواند باعث تجمع باکتری‌ها و بقایای سلولی شود و به انسداد مجاری پلک و تشکیل کیست چشم کمک کند.
علائم کیست‌های چشم و زمان مراجعه به پزشک
علائم کیست‌های پلک بسته به نوع کیست متفاوت است. بنابراین در ادامه علائم کیست‌های عفونی و غیرعفونی را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم:
علائم شایع کیست‌های غیرعفونی
کیست‌های غیر عفونی مانند شالازیون و درموئید ممکن است با علائم زیر همراه باشند:
- ایجاد یک توده سفت و بدون درد در پلک.
- احساس سنگینی پلک؛ به‌ویژه در کیست‌های بزرگ‌تر.
- تغییرات بینایی: کیست‌های بزرگ ممکن است به قرنیه فشار آورده و منجر به آستیگماتیسم و تاری دید موقت شوند.
علائم شایع کیست‌های عفونی
از علائم کیست‌های عفونی مانند گل مژه نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرمزی و تورم شدید یا التهاب مشخص در محل توده.
- درد و حساسیت به لمس.
- ایجاد کانون چرکی: تشکیل یک نقطه زرد رنگ در مرکز توده که نشان‌دهنده تجمع چرک است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
مراجعه فوری به متخصص چشم‌پزشکی زمانی ضروری است که کیست چشم دارای علائم زیر باشد:
- با درد شدید یا کاهش بینایی همراه باشد.
- تورم و قرمزی به سایر قسمت‌های صورت مانند گونه یا ابرو گسترش پیدا کند.
- اندازه آن به سرعت افزایش یابد.
- علی‌رغم درمان‌های خانگی، پس از چند هفته بهبود پیدا نکند.
روش‌های درمان کیست‌های چشمی
رویکردهای درمانی برای کیست چشم بسیار متغیر هستند و از درمان‌های غیرتهاجمی و ساده تا مداخلات پزشکی پیشرفته را در بر می‌گیرند. اما انتخاب روش درمانی مناسب به اندازه، نوع و مدت زمان ایجاد کیست بستگی دارد.
درمان‌های خانگی کیست پلک
این روش‌ها اغلب برای کیست‌های کوچک‌تر، به‌ویژه گل مژه‌ها و شالازیون‌هایی که تازه ایجاد شده‌اند، مؤثر هستند.
- کمپرس گرم: استفاده از حوله گرم و مرطوب به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه (سه تا چهار بار در روز) می‌تواند به نرم شدن ترشحات غدد میبومین و تخلیه آسان‌تر آن‌ها کمک کند.
- ماساژ ملایم: پس از کمپرس گرم، ماساژ دادن ملایم ناحیه پلک می‌تواند باعث باز شدن مجاری مسدودشده و کاهش تورم پلک شود.
- مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها: برای درمان گل مژه‌های عفونی، از قطره‌ها یا پمادهای آنتی‌بیوتیک موضعی استفاده می‌شود. در عفونت‌های گسترده‌تر، ممکن است آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی نیز تجویز شوند.
درمان‌های تزریقی
در شالازیون‌های مزمن و مقاوم به کمپرس گرم، تزریق مستقیم مقادیر کمی از کورتیکواستروئیدها (داروهای ضدالتهابی قوی) به داخل ضایعه، می‌تواند التهاب را کاهش داده و باعث کوچک شدن کیست چشم شود.
درمان کیست‌های چشم با بلفاروپلاستی
هنگامی که کیست‌ها بزرگ، مزمن و مقاوم به درمان‌های دارویی یا تزریقی باشند، انجام عمل جراحی ضروری می‌شود. برای اینکار معمولا پزشک جراحی بلفاروپلاستی را انتخاب می‌کند تا علاوه بر خروج کیست از حفظ زیبایی پلک مطمئن شود.
در واقع در این جراحی هدف کمترین آسیب بافتی، ترمیم کامل زخم و حفظ کانتور طبیعی پلک است تا نتیجه نهایی، علاوه بر درمان عارضه کیست چشم، از نظر زیبایی نیز مطلوب باشد. این جراحی‌ها معمولاً سرپایی هستند و بیمار همان روز ترخیص می‌شود.
تفاوت جراحی کیست‌های مزمن با بلفاروپلاستی زیبایی
بهتر است صریحا به این نکته اشاره کنیم که جراحی‌های کیست پلک از نظر هدف اصلی با بلفاروپلاستی زیبایی کاملا متفاوتند. در واقع در جراحی کیست هدف درمانی حذف ضایعه، جلوگیری از التهاب و فشار بر چشم است. اما بلفاروپلاستی زیبایی با هدف بهبود ظاهر پلک، رفع افتادگی پوست، حذف کیسه‌های چربی و جوان‌سازی ناحیه چشم انجام می‌شود.
جراحی کیست چشم معمولاً یک پروسه سریع با حداقل دستکاری بافتی است، در حالی که بلفاروپلاستی زیبایی شامل اصلاح ساختارهای مختلفی چون پوست، عضله و چربی پلک‌های بالایی و پایینی می‌شود. با این حال در هر دو مورد حفظ سلامت و عملکرد پلک اولویت اصلی جراح پلاستیک چشم به شمار می‌رود.
راه‌های پیشگیری و مراقبت‌های بعد از درمان کیست‌های چشم
برای جلوگیری از عود کیست چشم و تضمین بهبودی پس از انجام جراحی، رعایت نکات زیر ضروری است:
- رعایت بهداشت ناحیه پلک و مژه: استفاده از شامپوی کودک رقیق شده یا شوینده‌های مخصوص تمیزکننده پلک، به‌ویژه در افراد مبتلا به بلفاریت یا روزاسه ضروری است.
- پاک کردن کامل آرایش چشم: پاک کردن کامل مواد آرایشی قبل از خواب برای جلوگیری از انسداد غدد پلکی توصیه می‌شود.
- استفاده از کمپرس گرم دوره‌ای: افرادی که مستعد ابتلا به شالازیون هستند، می‌توانند به صورت پیشگیرانه از کمپرس گرم به‌صورت منظم استفاده کنند.
همچنین مراقبت‌های پس از جراحی یا تخلیه کیست عبارتند از:
- استفاده منظم از پمادها یا قطره‌های چشمی تجویز شده توسط پزشک.
- پرهیز از مالیدن چشم‌ها و انجام فعالیت‌های سنگین در دوره نقاهت.
- استفاده از کمپرس سرد در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از جراحی برای کاهش تورم و کبودی.
در پایان…
کیست چشم یک عارضه شایع پلکی است که اگرچه اغلب خوش‌خیم است، اما می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات زمینه‌ای در سلامت پلک باشد. رویکرد درمانی این مشکل شامل اقدامات خانگی تا مداخلات پزشکی می‌شود. اما در این مسیر تشخیص به موقع نوع کیست و انتخاب روش درمانی مناسب برای حفظ عملکرد بینایی و زیبایی پلک بسیار مهم است. همچنین پیگیری درمان با متخصص چشم و رعایت بهداشت پلک بهترین راهکار برای مدیریت این عارضه و جلوگیری از عود آن به شمار می‌رود.
