آستیگماتیسم یکی از رایج‌ترین مشکلات بینایی است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان درگیر کرده است. این اختلال به دلیل نامنظم بودن انحنای قرنیه یا عدسی چشم به وجود می‌آید و باعث می‌شود نور به‌درستی روی شبکیه متمرکز نشود؛ در نتیجه تصویر اجسام تار یا خمیده دیده می‌شود. بسیاری از افرادی که چشمانشان آستیگمات است در ابتدا متوجه تغییرات دید خود نمی‌شوند و تنها در هنگام خستگی چشمی یا مطالعه طولانی‌مدت، تاری دید را تجربه می‌کنند.
اما شناخت دقیق این عارضه، تشخیص به‌موقع و انتخاب روش درمان مناسب میتواند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و کیفیت بینایی را به‌طور قابلتوجهای بهبود دهد.
آستیگماتیسم چطور به وجود می‌آید؟
آستیگماتیسم زمانی رخ می‌دهد که سطح قرنیه یا عدسی چشم به‌جای حالت کروی طبیعی، بیضی‌شکل باشد. این تغییر شکل در انحنای سطح چشم باعث شده تا پرتوهای نوری که وارد چشم می‌شوند در چند نقطه مختلف روی شبکیه متمرکز شوند؛ همین مسئله منجر به تاری دید می‌شود.
افرادی که دچار آستیگماتیسم هستند، ممکن است هم در دید دور و هم در دید نزدیک دچار مشکل شوند. شدت این مشکل نیز متغیر بوده و ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. در مواردی که آستیگماتیسم متوسط وجود دارد یکی از روش‌های مؤثر برای اصلاح دید عمل لیزیک است. این روش با تغییر شکل قرنیه و اصلاح انحنای آن، تمرکز نور روی شبکیه را بهبود می‌بخشد. در موارد خفیف تا شدید نیز می‌توان از راهکارهای درمانی مختلف مانند عینک و لنز طبی یا عمل جراحی استفاده کرد.
تفاوت آستیگماتیسم قرنیهای و عدسی
آستیگماتیسم قرنیهای و عدسی هر دو باعث تاری دید می‌شوند، اما منشأ آن‌ها متفاوت است. در آستیگماتیسم قرنیهای، سطح بیرونی چشم یعنی قرنیه دارای انحنای نامنظم است و پرتوهای نور در چند نقطه روی شبکیه متمرکز می‌شوند. در مقابل آستیگماتیسم عدسی زمانی رخ می‌دهد که شکل عدسی داخل چشم از حالت طبیعی خارج شده باشد. معمولاً نوع قرنیهای شایع‌تر است، اما ترکیب هر دو نوع نیز در برخی افراد دیده می‌شود و تشخیص دقیق آن تنها با معاینه و تصویربرداری تخصصی از ساختار چشم امکان‌پذیر است.
دلایل ایجاد آستیگماتیسم چیست؟
آستیگماتیسم یکی از عیوب انکساری شایع چشم است که زمانی رخ می‌دهد که نور به‌درستی روی شبکیه متمرکز نشود. این مشکل معمولاً به دلیل ناهمواری در سطح قرنیه یا عدسی چشم ایجاد می‌شود و میتواند از بدو تولد وجود داشته باشد یا در طول زمان و به‌تدریج بروز پیدا کند. اما برخی از دلایل ایجاد آستیگماتیسم عبارتند از:
عوامل ژنتیکی
وراثت یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد آستیگماتیسم است. در واقع اگر والدین یا دیگر اعضای خانواده به این اختلال دچار باشند، احتمال بروز آن در فرزندان افزایش پیدا می‌کند، زیرا ژن‌های مرتبط با شکل و ضخامت قرنیه نقش مستقیمی در ایجاد این عارضه دارند.
آسیب‌ها و جراحی‌های چشمی
برخی آسیب‌های فیزیکی مانند ضربه به چشم یا انجام جراحی‌هایی مانند آب مروارید ممکن است ساختار قرنیه را تغییر داده و زمینه آستیگماتیسم را فراهم کنند. در این حالت انحنای قرنیه دیگر یکنواخت نیست و نور به‌درستی روی آن متمرکز نمی‌شود.
بیماری‌های قرنیه
اختلالاتی مثل کراتوکونوس (نازک شدن تدریجی قرنیه) یکی از دلایل شایع آستیگماتیسم اکتسابی است. این بیماری باعث می‌شود قرنیه از حالت کروی به حالت مخروطی تغییر شکل دهد و دید بیمار به‌تدریج تار شود.
عوامل محیطی و سبک زندگی
عادات روزمره مانند مطالعه در نور کم، خیره شدن طولانی به مانیتور یا استفاده مداوم از موبایل میتواند فشار چشم را افزایش دهد و در طولانی‌مدت در شکل قرنیه تغییر ایجاد کند. هرچند این عوامل به‌تنهایی باعث آستیگماتیسم نمی‌شوند، اما در تشدید آن نقش دارند.
علائم و نشانه‌های آستیگماتیسم
علائم و نشانه‌های آستیگماتیسم معمولا در اکثر افراد یکسان یا شبیه به هم هستند. بنابراین ابتدا باید علائم این بیماری را بشناسید و سپس برای درمان اقدام کنید.
برای درمان این مشکل می‌توان از روش‌های اصلاح بینایی مانند عمل فمتو اسمایل کمک گرفت که میتواند به بازگرداندن انحنای طبیعی قرنیه و وضوح کامل دید کمک کند. همچنین امکان استفاده از عینک و لنز طبی نیز وجود دارد. اما ابتدا باید با علائم و نشانه‌های آستیگماتیسم آشنا شوید که برخی از آن‌ها عبارتند از:
۱. تاری دید در فواصل مختلف
تاری دید یکی از بارزترین نشانه‌های آستیگماتیسم است. در واقع افراد مبتلا ممکن است نتوانند نوشته‌ها را چه در فاصله نزدیک و چه دور به‌وضوح ببینند. این تاری در تمام جهات دیده می‌شود و حتی ممکن است خطوط صاف، خمیده یا موج‌دار به نظر برسند.
۲. خستگی چشم و احساس فشار
وقتی چشم برای تمرکز بیشتر تلاش می‌کند، عضلات اطراف آن دچار خستگی می‌شوند. این موضوع معمولاً بعد از مطالعه طولانی‌مدت، کار با کامپیوتر یا رانندگی بروز پیدا می‌کند. خستگی، فشار در چشم و درد خفیف پشت کره چشم از نشانه‌های رایج آستیگماتیسم هستند.
۳. سردردهای مکرر
در نتیجه تلاش مداوم برای تنظیم دید، سردردهای مکرر به‌ویژه در ناحیه پیشانی یا اطراف چشم ایجاد می‌شوند. این سردردها معمولاً پس از فعالیت‌های بصری طولانی شدت می‌گیرند و با استراحت کاهش پیدا می‌کنند.
۴. نیمه‌باز کردن چشم‌ها برای دید واضح‌تر
بسیاری از افراد مبتلا به آستیگماتیسم برای دید بهتر ناخودآگاه چشم‌های خود را نیمه‌باز یا تنگ می‌کنند. این کار باعث تمرکز لحظه‌ای می‌شود اما در بلندمدت موجب خستگی بیشتر چشم خواهد شد.
تشخیص آستیگماتیسم چگونه انجام می‌شود؟
برای تشخیص دقیق آستیگماتیسم، پزشک از مجموعه‌ای از آزمون‌ها و دستگاه‌های تخصصی استفاده می‌کند. ساده‌ترین روش، تست بینایی‌سنجی است که در آن از بیمار خواسته می‌شود حروف را از فواصل مختلف بخواند.
در مراحل پیشرفته‌تر، از کراتومتری برای اندازه‌گیری انحنای قرنیه استفاده می‌شود. این روش کمک می‌کند تا نوع و شدت آستیگماتیسم مشخص شود. همچنین با استفاده از توپوگرافی قرنیه، نقشه‌ای دقیق از سطح قرنیه رسم می‌شود که برای برنامه‌ریزی درمانهای لیزری ضروری است.
درمان آستیگماتیسم با عینک، لنز یا جراحی!
درمان آستیگماتیسم به میزان انحراف و شرایط بیمار بستگی دارد. در آستیگماتیسم خفیف، معمولاً استفاده از عینک یا لنز کافی است. اما در موارد متوسط تا شدید، جراحی‌های اصلاح بینایی میتوانند گزینه بهتری باشند.
عینک و لنز طبی
عینک‌های مخصوص آستیگماتیسم با عدسی‌های سیلندریک طراحی می‌شوند تا مسیر نور را تصحیح کنند. لنزهای تماسی و توریک نیز گزینه‌ای مناسب برای افرادی هستند که نمی‌خواهند از عینک استفاده کنند.
جراحی‌های اصلاح دید
در آستیگماتیسم متوسط تا بالا، جراحی‌های لیزری مانند لیزیک و فمتو اسمایل بسیار مؤثر هستند. در روش لیزیک پزشک با ایجاد برش نازکی در قرنیه، انحنای آن را تنظیم می‌کند. در مقابل در فمتو اسمایل بدون نیاز به برش گسترده، بخش کوچکی از بافت قرنیه حذف می‌شود تا تمرکز نور به حالت طبیعی بازگردد.
بیمار باید پس از جراحی از تماس مستقیم چشم با آب یا نور شدید خودداری کند، از قطره‌های تجویزی استفاده نماید و به‌طور منظم تحت معاینه قرار گیرد. معمولا دوره نقاهت جراحی لیزیک و فمتو اسمایل کوتاه هستند و بیمار میتواند به سرعت به زندگی عادی بازگردد.
تفاوت آستیگماتیسم با دیگر عیوب انکساری چشم
آستیگماتیسم یکی از سه عیوب انکساری اصلی چشم است که شامل نزدیک‌بینی و دوربینی نیز می‌شود. در نزدیک‌بینی تصویر در جلوی شبکیه و در دوربینی در پشت شبکیه شکل می‌گیرد؛ اما در آستیگماتیسم تمرکز نور در چند نقطه اتفاق می‌افتد. این تفاوت باعث می‌شود که افراد مبتلا به آستیگماتیسم حتی با وجود بینایی نسبتاً خوب در فواصل خاص، همچنان از تاری دید رنج ببرند.
نکات مراقبتی زندگی با آستیگماتیسم
زندگی با آستیگماتیسم به معنای محدودیت نیست، بلکه نیازمند رعایت چند اصل ساده مراقبتی است. در واقع افراد مبتلا باید محیط کاری خود را از نظر نور و فاصله مانیتور تنظیم کنند، از نگاه طولانی به صفحه نمایش خودداری کرده و در فواصل زمانی کوتاه به چشم‌ها استراحت دهند.
تغذیه مناسب، مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین A، C و E و انجام معاینات منظم چشمی نیز میتوانند به حفظ سلامت قرنیه کمک کنند. همچنین پرهیز از مالش مداوم چشم‌ها و استفاده از محافظ چشمی در محیط‌های پر گرد و غبار توصیه می‌شود.
سوالات متداول
۱. آیا آستیگماتیسم قابل درمان است؟
در بیشتر موارد این مشکل قابل درمان است. در واقع با استفاده از روش‌های اصلاح بینایی مانند لیزیک یا فمتو اسمایل می‌توان انحنای قرنیه را اصلاح کرده و دید طبیعی را به چشم‌ها بازگرداند.
۲. آیا آستیگماتیسم با افزایش سن بدتر می‌شود؟
تغییرات بافتی در قرنیه یا عدسی در اثر افزایش سن ممکن است شدت آستیگماتیسم را افزایش دهد. بنابراین در برخی از افراد احتمال شدت گرفتن این مشکل وجود دارد.
۳. آیا ورزشهای چشمی میتوانند آستیگماتیسم را کاهش دهند؟
ورزشهای چشمی ممکن است به تقویت عضلات چشم کمک کنند، اما ساختار قرنیه را تغییر نمیدهند و نمیتوانند جایگزین درمانهای پزشکی شوند.
۴. تفاوت آستیگماتیسم قرنیهای و عدسی چیست؟
در نوع قرنیهای، سطح بیرونی چشم درگیر است اما در نوع عدسی، شکل عدسی داخلی تغییر پیدا می‌کند.
۵. آیا آستیگماتیسم از دوران کودکی قابل پیشگیری است؟
آستیگماتیسم معمولاً یک عیب انکساری مادرزادی است و نمیتوان از بروز آن جلوگیری کرد. با این حال معاینههای منظم چشمپزشکی در کودکی میتواند به تشخیص زودهنگام و جلوگیری از پیشرفت آن کمک کند.
نکات پایانی درباره آستیگماتیسم
آستیگماتیسم یکی از شایع‌ترین اختلالات بینایی است که با ایجاد انحراف در تمرکز نور، باعث تاری دید چشم‌ها می‌شود. اما خوشبختانه امروزه با پیشرفت تکنولوژی‌های جراحی مانند لیزیک و فمتو اسمایل، درمان این مشکل به‌سادگی و با دقت بالا انجام شده و می‌توان از دیدی طبیعی برخوردار شد!
